Enkele steden worden behandeld. De structuur van de stad wordt gegeven. De belangrijkste monumenten worden genoemd. De architectonisch interesssante wijken worden vermeld. De opgenomen steden zijn:
De oude stadskern, naar grootte de vierde historische stadskern ter wereld, telt ca. 5000 beschermde monumenten van bouwkunst. Het monumentale aspect van Amsterdam wordt goeddeels bepaald door de 17de- en 18de-eeuwse woonhuizen langs de grachten en elders. Het belangrijkste monument van profane bouwkunst is het classicistische voormalige stadhuis, thans Koninklijke Paleis, aan de Dam (1648-1665). Andere opmerkelijke bouwwerken van meer recente datum zijn de Koopmansbeurs, het Centraal Station en het Rijksmuseum. Het Plan Zuid tussen Schinkel en Amstel, waarvoor de architect Berlage het algehele plan ontwierp, is nog altijd een schoolvoorbeeld voor het begin 20ste eeuwse bouwen. In het bijzonder de architecten van de zogenaamde Amsterdamse school hebben aan de invulling van dit plan een belangrijke bijdrage geleverd. Andere om diverse redenen om hun architectuur bekende buurten zijn Betondorp en de Bijlmermeer, tegenwoordig vaak eufemistisch Amsterdam Zuid-Oost genoemd.
Gemeente in Nederland, provincie Zuid-Holland. De gemeente omvat behalve de stad 's-Gravenhage de stadsdelen Kijkduin, Loosduinen en Scheveningen, alsmede vele wijken. Grote delen van Den Haag zijn beinvloed door de Amsterdamse School. Voorbeelden hiervan zijn het voormalige gebouw van de Nederlandsche Handel-Maatschappij en het voormalig Kantoor de Nederlanden van 1845 ontworpen door H.P. Berlage en verhoogd naar plannen van Berlage door Dudok (1952 - 1954). De oudste sporen van bewoning op het grondgebied van de gemeente Den Haag stammen van ver voor het begin van onze jaartelling. Ook de Romeinen woonden een tijdlang in deze streek. Omstreeks 1230 schonk graaf Floris IV zijn boerderij in Loosduinen, die al in de elfde eeuw aan zijn voorvaderen toebehoorde, aan een vrouwenklooster. Even verderop, waar nu het Binnenhof ligt, vond hij een geschikte plek voor een nieuw onderkomen. In 1248 begon graaf Willem II in zijn hoedanigheid van Rooms Koning op deze plaats een paleis te bouwen. Zijn zoon, graaf Floris V, breidde het slot uit met de Ridderzaal en een hofkapel, die er nu niet meer is. Ook liet hij de Hofvijver graven. Vanaf deze tijd is Den Haag vrijwel steeds het bestuurscentrum van Holland gebleven. Edelen bouwden hun huis in de buurt van het paleis (het Binnenhof), handwerkers en kooplieden stroomden toe en zo ontstond al snel een groot dorp. Den Haag heeft nooit stadsmuren gekend. Om ervoor te zorgen dat Den Haag toch nog enige bescherming tegen aanvallen van buiten kreeg, liet prins Maurits in 1619 een gordel van grachten graven rond het dorp. Eeuwenlang bouwde men binnen deze ruime grachtengordel. Pas in 1850 begon men ook hierbuiten weer te bouwen. Vanaf toen groeide de stad in een hoog tempo. Veel wijken die aan de zeekant van de stad werden gebouwd waren ruim van opzet en kregen plantsoenen en parken, zodat Den Haag de roep van groene stad kreeg. Aan de landkant, op het veen, verrezen dichtbebouwde arbeiderswijken. Het aantal inwoners steeg van 70.000 in 1850 tot 200.000 in 1900 en ruim 600.000 in 1960. Daarna liep het inwonertal terug tot de huidige 442.000. Veel Hagenaars zijn verhuisd naar omliggende gemeenten en met name naar Zoetermeer.
Het oudste stadsdeel ligt om de Grote Markt en de Vismarkt en wordt omgeven door een grachtengordel. In het begin van de 17e eeuw werd de stad uitgebreid tot ongeveer de huidige singels, die stadsgrens bleven tot de radicale ontmanteling na 1874. De beroemde Martinitoren werd vermoedelijk grotendeels gebouwd in 1469 - 1482, maar pas in 1545 - 1552 voltooid; de houten bekroning dateert uit 1627. De katholieke neogotische kerken van St.-Joseph en St.-Martinus werden beide ontworpen door P.J.H. Cuypers. Nabij het station, gedeeltelijk in de Singel gelegen, is in 1994 het opmerkelijke nieuwe museum gereed gekomen.
Veel monumentale bouwwerken in Rotterdam zijn in de tweede helft van de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw afgebroken. Van wat was overgebleven, ging bij het bombardement in 1940 veel verloren. Historische bouwwerken vindt men verder nog in de oude kernen van thans in het stadsdeel opgenomen voormalige zelfstandige gemeenten, zoals oude woongevels in de buurt van de Aelbrachtskolk en de hervormde kerk van Delftshaven. Opmerkelijk is de wijk Spangen, tussen 1918 en 1920 ontworpen door stadsarchitect J.J.P. Oud. Een opmerkelijk modern bouwwerk is de later nog weer verhoogde Euromast.
Het stadsbeeld van het oude, van oorsprong Middeleeuwse centrum wordt vooral bepaald door de Domtoren en de grachten met hun typische "werven": even boven de waterspiegel gelegen en soms van bomen voorziene kaden, waarop kelders uitkomen. Door deze grachten wordt het water van de Oude Rijn gevoerd, terwijl ook de Vecht daaruit gevoed wordt. Tot de meest opmerkelijke stalen van 20ste-eeuwse bouwkunst behoren het door G. Rietveld gebouwde woonhuis aan de Prins Hendriklaan, het zogenaamde Schroderhuis (1924) en de Stadsschouwburg (W.M. Dudok; 1941).
Terug naar het begin